کلی پزشکی است که به گروهی از اختلالات پوستی اشاره دارد. هرچند شدت آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما بیشتر مبتلایان به اگزما از عوارضی همچون بثورات پوستی رنج می‌برند، این عارضه‌های پوستی ممکن است در بخش کوچکی از پوست ایجاد شده و پوست را دچار خشکی، التهاب و تحریک‌پذیری نمایند و یا ممکن است در سراسر بدن ایجاد شده و به‌صورت مزمن باعث التهاب، ترشحات پوستی و خارش مداوم شوند. اگزما پوستی یک بیماری مرموزی است و گاها تشخیص آن به‌دقت بسیار بالایی نیاز دارد، چرا که از فردی به فرد دیگر می‌تواند بسیار متفاوت باشد.
اگزما چیست؟
به بثورات یا ضایعات پوستی قرمز رنگ که باعث ایجاد خارش در افراد می‌شوند،” اگزما” می‌گویند. آن‌ها ممکن است در هرجایی از کل پوست بدن ظاهر شوند. اگزما در میان افرادی که پوستی بسیار خشک و حساس دارند شایع‌تر است. در برخی موارد ممکن است پوست تاول زده و یا دچار ترک‌خوردگی شود. افرادی که معمولاً اگزما در آن‌ها تشخیص داده می‌شود، نوزادان یا کودکان نوپا هستند. اگزمای نوزادان معمولاً بر روی صورت، به‌ویژه گونه‌ها و چانه، ایجاد می‌شود اما ممکن است در مناطقی همچون روی پوست سر، قفسه سینه، پشت و بخش بیرونی دست‌وپاها نیز ظاهر گردد. به‌طورمعمول کودکان و بزرگ‌سالان در مناطقی همچون گردن، مچ دست، مچ پا و در مناطقی از بدن که خم می‌شود، مانند سطح داخلی آرنج و زانو دچار اگزما می‌شوند.
علل ایجاد اگزما
علت اصلی و دقیق اگزما هنوز ناشناخته باقی‌مانده است، اما اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل ارثی (ژنتیک) و محیطی باعث بروز این بیماری می‌شوند. اگر یکی از والدین مبتلا به اگزما باشند، شانس مبتلا شدن فرزند آن‌ها به اگزما یا بیماری آتوپیک افزایش خواهد یافت. اگر هر دو والد مبتلا به بیماری باشند، شانس مبتلا شدن فرزند باز افزایش خواهد یافت.
عوامل محیطی نیز در بروز علائم اگزما مؤثر دانسته شده‌اند. مواردی از قبیل:
- محرک‌ها: مانند صابون، مواد شوینده، شامپو، مواد ضدعفونی‌کننده، آب‌میوه تازه، گوشت یا سبزیجات
- آلرژی‌ها: گرد و غبار، حیوانات خانگی، گرده، قارچ‌ها، شوره سر، مایتها
- میکروب‌ها: باکتری‌ها، ویروس‌ها و برخی از قارچ‌ها
- سرما و گرما: آب‌وهوای گرم، رطوبت خیلی زیاد و یا خیلی کم، عرق ناشی از فعالیت‌ها.
- مواد غذایی: محصولات لبنی، تخم‌مرغ، آجیل و دانه‌ها، محصولات سویا، گندم
- استرس: علت اگزما نیست اما می‌تواند علائم را بدتر کند.
- هورمون‌ها: ممکن است هنگام تغییر سطح هورمون‌های زنان، علائم اگزمای آن‌ها بدتر شود.
علائم و نشانه‌های اگزما
- خشک و حساس شدن پوست
- خارش شدید
- قرمز و ملتهب شدن پوست
- بثورات عودکننده
- پوسته‌پوسته شدن بخش‌هایی از پوست
- خشن و چرمی شدن تکه‌هایی از پوست
- تراوش یا ترشحات پوستی
- تورم مناطقی از پوست
- ایجاد تکه‌های تیره‌رنگ در پوست
انواع اگزما
در زیر شایع‌ترین انواع اگزما معرفی می‌شوند:
اگزمای آتوپیک
شاید آسیب‌رسان و دردناک‌ترین نوع اگزما، “اگزمای آتوپیک” باشد، ویژگی‌ای نوع اگزما عبارت‌اند از: شدت بالا، احساس غیرقابل‌تحمل خارش و سوزش، ایجاد ضایعه‌های پوستی، ایجاد شیار و ترک‌خوردگی بر روی پوست، و آسیب‌پذیر شدن در برابر عفونت‌ها. بسیاری از نوزادان بین سنین دو تا شش‌ماهه مبتلا به این نوع اگزما می‌شوند.
درماتیت تماسی آلرژیک
این نوع خاص از اگزما، اغلب زیرمجموعه “درماتیتهای تماسی” طبقه‌بندی می‌شود. این نوع اگزما زمانی بروز می‌یابد که یک ماده خاص در تماس با پوست قرار می‌گیرد و باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن بیش‌ازحد از خود واکنش نشان دهد. درنتیجه پوست حساس و ملتهب می‌شود. بیشتر به‌طورمعمول، درماتیت تماسی آلرژیک در اثر مواجهه با موادی همچون: عطر، نیکل، مواد پاک‌کننده، پشم، چمن، مرکبات، محصولات پاک‌کننده خانگی و سرکه ایجاد می‌شود.
اگزمای سبورئیک (seborrhoeic) کودکانه
این نوع از اگزما بیشتر تحت عنوان اگزمای “کلاه گهواره‌ای”(cradle cap) نوزادان شناخته می‌شود و به‌طورکلی نوزادان و کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ممکن است ضایعات پوسته‌پوسته، ضخیم و گاهی اوقات قرمز در کودکان ایجاد شود. این ضایعات ممکن است مشکل‌زا به نظر برسند، اما به‌ندرت باعث ایجاد خارش می‌شود و حتی ممکن است توسط کودک نیز احساس نگردد.
اگزمای سبورئیک بزرگ‌سالان
معمولاً بر روی پوست سر دیده می‌شود که می‌تواند همراه با شوره خفیف سر باشد، اما ممکن است به‌صورت، گوش‌ها و قفسه سینه نیز گسترش یابد. در این حالت پوست پوسته‌پوسته، قرمز و ملتهب می‌شود. اعتقاد بر این است که این نوع از اگزما، توسط مخمرها ایجاد می‌شود، اما علت دقیق آن نامشخص است، استرس نیز می‌تواند یک عامل مؤثر محسوب شود.
اگزما ای نامولار (Nummular)
به‌طورمعمول به‌صورت موضعی و بر روی پاها دیده می‌شود. ممکن است تکه‌های سکه‌ای شکل به رنگ صورتی یا قرمز در پوست ایجاد شود، اگر ضایعه پوسته‌پوسته شده باشد و یا دلمه بسته باشد، ممکن است فلس‌های نارنجی هم بر روی پوست مشاهده گردد. در صورت عدم درمان اگزما ای نامولار، نقاط خشک و پوسته‌پوسته شده، معمولاً تیره و ضخیم می‌گردند. این نوع از اگزما در دختران نوجوان و در زنان بین سنین 30 تا 60 سال شایع است و معمولاً در زمستان شیوع بیشتری دراند.
تشخیص
به‌منظور تشخیص دقیق اگزما، مهم است پزشک سابقه پزشکی شما را به‌دقت بررسی کرده و معاینه کاملی از نواحی مبتلا شده به عمل آورد. گهگاه، تست‌های آزمایشگاهی خاص می‌تواند در تشخیص انواع مختلفی از اگزما مفید است. ممکن است نیاز باشد بخشی از پوست توسط یک آسیب‌شناس موردبررسی قرار گیرد، حتی ممکن است نیاز باشد بخشی از پوست نیز نمونه‌برداری شود.
درمان
نرم‌کننده و مرطوب کننده‌ها
کرم و یا پمادهای مرطوب‌کننده، پوست را مرطوب کرده و از خشکی آن جلوگیری به عمل می‌آورند. بهترین مرطوب‌کننده برای افراد مبتلا به درماتیت آتوپیک کرم و یا پمادهای غلیظی می‌باشد که میزان آب موجود در آن کم بوده و یا فاقد آب می‌باشند. بهترین زمان استفاده از مرطوب کننده‌ها بعد از استحمام و شستشو شوی پوست می‌باشد. می‌توان از نرم‌کننده‌ها دو بار در روز استفاده نمود و یا اگر لازم شود، می‌تواند تعداد دفعات آن را افزایش داد. لوسیونها نسبت به کرم و پمادها، حاوی آب بیشتری هستند و برای مرطوب کردن پوست کمتر مؤثر هستند.
استروئیدهای موضعی
ممکن است برای کنترل درماتیت آتوپیک خفیف تا متوسط، کرم و پمادهای استروئیدی (کورتیکواستروئید) توصیه شوند. کرم و پمادهای استروئیدی با قدرت‌های متفاوتی در دسترس بیماران قرار دارد. معمولاً کرم و یا پمادهای استروئیدی، یک یا دو بار در روز مورداستفاده قرا می‌گیرند. آن‌ها در کاهش علائم مؤثر بوده و به مرطوب شدن پوست کمک می‌نمایند. پس‌ازآن که شرایط پوست بهتر شد، می‌توان مصرف مرطوب کننده‌ها را از سر گرفت. ممکن است برای کنترل عود شدید اگزما، مصرف استروئیدهای موضعی قوی نیاز باشد؛ بااین‌حال، آن‌ها باید فقط برای مدت کوتاهی استفاده شوند، تا از نازک شدن پوست جلوگیری به عمل آید.
درمان با ماوراءبنفش (فتوتراپی)
درمان با اشعه ماورای بنفش (فتوتراپی) می‌تواند به‌طور مؤثری درماتیت آتوپیک را کنترل نماید. بااین‌حال، این روش درمانی گران است، ممکن است خطر سرطان پوست افزایش یابد. تنها زمانی توصیه می‌شود که اگزما شدید بوده و به درمان‌های دیگر پاسخ نداده باشد.
داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی
ممکن است برای افراد مبتلا به اگزمای شدید و در مواردی که درمان‌های دیگر پاسخ ندهد، داروهایی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن توصیه شود. درمان با این داروها می‌تواند عوارض جانبی جدی‌ای را در پی داشته باشد، ازجمله افزایش خطر ایجاد عفونت.
پیشگیری
- مرطوب نگه‌داشتن پوست. مرطوب کردن روزانه پوست، امری کلیدی محسوب می‌شود. از مرطوب کننده‌های حاوی عطر یا رایحه‌های خوشبوکننده و مرطوب کننده‌هایی که از مواد بسیار زیادی تشکیل شده‌اند اجتناب ورزید. مرطوب کننده‌های ساده مانند وازلین و برندهای مشابه اثر بهتری دارند. به‌طورکلی در نظر داشته باشید اغلب مرطوب کننده‌های چرب بهتر از کرم‌های حاوی نگه‌دارنده مفید خواهند بود. هر زمان که دست‌های خود را شست‌وشو دادید، از مرطوب کننده‌ها استفاده نمایید.
- اجتناب از محرک‌ها. از هر چیزی که می‌تواند پوست را تحریک کند، فاصله بگیرید. از مواد شوینده گرفته تا مواد شیمیایی، بنزین و سایر حلال‌ها.
- استفاده از دست‌کش. در خارج از منزل، زمستان و در هوای سرد و کم رطوبت، ممکن است پوست خشک گردد و علائم اگزما پوستی را بدتر کند. هنگام لمس مواد تحریک‌کننده پوست مانند مواد ظرف‌شویی و یا سایر پاک‌کننده‌ها از دست‌کش‌ها پلاستیکی و یا پلیمری (وینیل) استفاده نمایید.
- صابون‌های مصرفی را به‌دقت انتخاب کنید. هنگام حمام کردن، دوش گرفتن یا شستن دست‌ها تنها از صابون‌های ملایم مثل برند داو (Dove) یا الای (Olay) استفاده نمایید. هنگام شست‌وشو از آب ولرم استفاده کنید نه آب داغ. برای خشک کردن پوست بجای کشیدن حوله به پوست به‌آرامی آن را بر روی پوست قرار دهید و بلافاصله پس از خشک کردن، از مرطوب کننده‌ها استفاده نمایید.
- پوست را تحریک نکنید. سعی کنید ناحیه مبتلا را تخت خاراندن و یا مالش قرار ندهید. ناخن‌ها را کوتاه نگه‌دارید. همچنین، از قرارگیری در محیط‌های گرم که باعث تولید عرق می‌شود خودداری کنید، چرا که می‌تواند حس خارش پوست را افزایش دهد. اگر خارش برطرف نشد، با استفاده از کمپرس سرد، پوست را تسکین دهید.
- به یک متخصص پوست مراجعه نمایید. اگر نشانه‌های شما باقی بماند، ممکن است لازم باشد پزشک داروهای استروئیدی تجویز نموده و یا از روش‌های درمانی دیگری استفاده نماید.
